Patent Nedir?

Patent, hak sahipleri dışında üçüncü kişiler tarafından, söz konusu buluşun izinsiz olarak üretilmesini, kullanılmasını, ithal edilmesini veya satılmasını engelleme yoluyla buluş/patent sahibine tanınan tekel hakkıdır. Bu hakkın kullanılabileceğini gösteren, başvuru tarihinden itibaren 20 yıl geçerli olan belgeye “Patent Belgesi” denir. Teknolojinin her alanındaki buluşlara “yeni olması”, “buluş basamağı” içermesi ve “sanayiye uygulanabilir” olması şartıyla patent belgesi verilir. Patent başvurusu bir veya birden çok kişi ya da firma adına yapılabilir.

Faydalı model belgesi “yenilik” ve “sanayiye uygulanabilirlik” kriterlerini sağlayan teknik çözümlere verilir. Faydalı modelde “buluş basamağı” aranmaz. Başka bir deyişle, patentlenebilirlik şartlarından “buluş basamağı” faydalı model buluşları için gerekli kriterlerden değildir. Faydalı model, patente göre daha kısa sürede tescil edilir ve maliyeti daha düşüktür. Faydalı model, yeni olan ve sanayiye uygulanabilen buluşların sahiplerine koruma hakkı sağlayan bir sınai mülkiyet hakkıdır. Faydalı model belgesi başvuru tarihinden itibaren 10 yıl geçerlidir. Faydalı model başvurusu bir veya birden çok kişi ya da firma adına yapılabilir.

Patent koruması için buluşun yeni, tekniğin bilinen durumunu aşma (buluş basamağı) ve sanayiye uygulanabilir olması şartları aranır. Faydalı Model koruması için ise, yeni ve sanayiye uygulanabilen ve patente konu olan kimyasal maddeler ve yöntemler haricindeki buluşlar için verilir. Faydalı model belgesinin geçerliliği başvuru tarihinden itibaren on (10) yıl, patent belgesinin geçerliliği ise başvuru tarihinden itibaren yirmi (20) yıldır.

Fikri mülkiyet hakları (intellectual property rights); telif hakları ve sınaî mülkiyet hakları olmak üzere iki gruba ayrılır.

Telif hakları (copyrights) kendi içinde dört ana kategoriden oluşur: i)İlim ve edebiyat eserleri, ii) Musiki eserleri, iii) Güzel sanat eserleri, iv) Sinema eserleri. Hususiyet taşıyan eserlerden doğan haklar münhasıran sahiplerine ait olup, üçüncü kişiler bu hakları izinsiz kullanamaz.

Sınaî mülkiyet hakları (industrial property rights) ise patent, marka ve tasarım gibi hakları kapsayan bir üst kavramdır. Bu haklar; sanayi ve tarımdaki buluş, yenilik, tasarım ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları ile marka ve ticaret unvanı gibi ayırt edici ad ve işaretleri taşıyan ürünleri üretmek ve satmak gibi yetkileri belirli sürelerle sahiplerinin tekeline bırakan gayri maddi haklardır.

Telif hakları, patentler, faydalı modeller, tasarımlar, markalar, coğrafi işaretler, yeni bitki çeşitleri, entegre devre topografyaları, biyoteknoloji, gen teknolojisi, bilgisayar programları, veri tabanları ve hatta ticari sırlar fikri mülkiyet şemsiyesi altındadır. Kavram giderek genişleme eğilimindedir. Son zamanlarda uluslararası arenada folklor, biyoçeşitlilik, geleneksel bilgi ve hatta nanoteknoloji bu bağlamda yoğun bir şekilde tartışılmakta ve bu konularda ulusal ve uluslararası düzeyde yeni kurallar kabul edilmektedir. Ayrıca fikri mülkiyetin, rekabet ve haksız rekabet gibi alanlarla da sıkı ilişkisi vardır.

Telif hakları, eserin meydana getirilmesiyle kendiliğinden doğar. Bunun için bildirim ya da tescil gibi bir prosedüre ihtiyaç yoktur. Buna karşılık patent, faydalı model, marka ve tasarım gibi sınaî mülkiyet kategorisinde yer alan haklar Türk Patent gibi bir idari kurumda tescil ettirilmelidir. Sınai haklar bakımından esas olan tescildir; tescilsiz koruma istisnaidir.

Fikri mülkiyet hakları, hukukun diğer alanlarından farklı, kendine özgü (sui generis) niteliklere sahiptir. Fikri mülkiyetin özellikleri dikkate alınmaksızın düz mantıkla, bu alanda yaşanan hukuki problemlere çözüm üretilemez.